Cornelis Vreeswijk

‘Lenige Marie heeft mijn sympathie. Zij is zeldzaam! Zij vervult haar plicht binnen haar district met heel haar lichaam’. Met dergelijke teksten choqueerde de Nederlandse zanger Cornelis Vreeswijk de brave Zweden midden jaren zestig. Toch was en is hij nergens zo geliefd, verguisd, geëerd, bewonderd en in de armen gesloten als in zijn ‘tweede vaderland’. Onlangs werd de troubadour postuum opgenomen in de Zweedse Music Hall of Fame. In deze muzikale eregalerij schittert hij tussen grote Zweedse sterren als ABBA, Roxette en jazz-zangeres Monica Zetterlund. Een bijzondere plek voor een bijzondere emigrant die in 1987 op vijftigjarige leeftijd stierf aan leverkanker. In het jaar van 400 jaar Zweeds- Nederlandse betrekkingen kijkt VertrekNL samen met ‘Vreeswijk-kenners’ auteur Rutger Vahl en zangeres Anna Ågren naar zijn turbulente, muzikale leven.

Cornelis Vreeswijk werd op 8 augustus 1937 geboren in IJmuiden. Hij emigreerde in 1950 met zijn familie naar Zweden. Daar begon zijn vader in Stockholm een taxibedrijfje. Cornelis probeerde zich ondertussen zo goed mogelijk aan te passen: om zich ‘versneld’ in te burgeren en zich niet langer op school te laten pesten vanwege zijn belabberde uitspraak, stortte hij zich vol overgave op de Zweedse taal –die hij al snel onder de knie kreeg. Na de middelbare school ging Cornelis naar de sociale academie waar hij in aanraking kwam met de Zweedse folkzanger Fred Åkerstrom. Deze nodigde hem uit wat liedjes te komen spelen in aanwezigheid van een platenproducer. De producer was zo enthousiast, dat hij aan Vreeswijk voorstelde om zelf een plaat te maken. En die kwam er in 1964, onder de titel Ballader och oförskämder (Ballades en brutaliteiten). Een succesvol album, dat in no time was uitverkocht, maar een voor die tijd (zeker voor de burgerlijke Zweden) tamelijk aanstootgevende plaat met teksten over hoeren, zwervers en de donkere randen van de samenleving. “Dat laatste is typerend voor Vreeswijk. Hij had iets met de underdog en schopte tegen instituten als de kerk en de politiek”, aldus Rutger Vahl, auteur van de biografie over Vreeswijk: Misschien wordt het morgen beter, De blues tussen Stockholm en IJmuiden.

Altijd op de vlucht

Volgens Vahl leidde Vreeswijk een onstuimig bestaan: “Hij was een alcoholist. Altijd op de vlucht, had vaak geldproblemen. En in persoonlijke relaties was hij jaloers tot en met. Hij trouwde en scheidde drie keer. Uit zijn eerste huwelijk werd in 1964 zijn zoon Jack geboren. De enige zekerheid die hij had in het leven was schrijven en zingen. Hij schreef en zong over ‘de onderdrukten en de afvalligen’ in de welvaartsstaat, over de liefde, over vrouwen. Daarbij liet hij zijn artistieke vrijheid de vrije loop. De Zweden hadden daar dus, zeker in het begin, de nodige moeite mee. Maar ze zagen vooral het unieke talent dat hij bezat.

“Hij had iets met de underdog en schopte tegen instituten als de kerk en de politiek” -Rutger Vahl

Vreeswijk speelde met woorden en beheerste het Zweeds beter dan het Nederlands. Misschien is dat ook wel een van de redenen dat hij in Nederland nooit helemaal kon tippen aan taalvirtuozen en tekstdichters als bijvoorbeeld Lennaert Nijgh. Het stak Vreeswijk dat hij in zijn vaderland nooit echt de door hem zo graag gewilde erkenning kreeg. Ondanks Nederlandstalige commerciële hits als De nozem en de non, Veronica en Misschien wordt het morgen beter? en zijn eerste lp in ons land, in 1972, die zelfs platina haalde.”

Blues en ballades

“Zijn Nederlandse teksten waren inderdaad van een lager artistiek niveau, waardoor hij zich minder sterk kon uitdrukken dan in het Zweeds”, zegt de half Zweedse, half Nederlandse Anna Ågren. Deze zangeres toerde in 2012 met haar theatergroep De Andersons meer dan een jaar door Nederland met de voorstelling Vreeswijk & De Andersons. “Ik ben opgegroeid met Vreeswijk. Met zijn blues, met zijn ballades. Het was en is heerlijk om zijn liederen ten gehore te brengen. Wel hebben we daar waar het kon onze eigen interpretatie eraan gegeven met nieuwe vertalingen en arrangementen. Van de Nudistenpolka tot de Hopeloos blues. Wat mij vooral aanspreekt, is de maatschappijkritiek, maar ook het poëtisch niveau van zijn liederen. Er zit een zekere gelaagdheid in en ook het nodige cynisme en humor. Hij bouwde bruggen tussen de Zweedse tekstdichter Carl Michael Bellman uit de achttiende eeuw en de hedendaagse muziek. Dat alles leende zich perfect voor een muzikaal gevarieerde theatervoorstelling.”

Ezel tussen twee balen hooi

Hoewel Vreeswijk zich thuisvoelde in Zweden, bleef Nederland voor hem toch ook een zekere aantrekkingskracht houden. Hij voelde zich heen en weer geslingerd. Vahl: “Vreeswijk is een typische emigrant die zich aanpaste, maar nooit helemaal heeft kunnen aarden. Hij was een rusteloze zwerver die voortdurend heimwee had. Hij omschreef de eeuwige keuze die hij tussen beide landen moest maken op basis van het gedicht De weifelende ezel van Jacob van Lennep: ‘Ik voel me een ezel tussen twee balen hooi’. Maar misschien is hij ook niet (voorgoed) naar Nederland teruggekeerd vanwege de dienstplicht: hij was destijds nog steeds Nederlands staatsburger, dus het zou ook een praktische keuze geweest kunnen zijn. Toen hij begin jaren zeventig toch een klein beetje succes kreeg in Nederland, vond hij het moeilijk om te pendelen tussen beide landen: dat kon hij gewoonweg niet door zijn alcoholverslaving. Maar teruggekeerd in Zweden, heeft hij nooit meer het niveau van succes behaald zoals hij dat had opgebouwd in de periode voordat hij naar Nederland kwam. In Zweden raakte hij een beetje uit beeld. Niettemin wordt hij vandaag de dag gerekend tot de drie allergrootste artiesten in Zweden.” Ågren herkent het dubbele gevoel waar Vreeswijk mee kampte: “Zelf heb ik continu heimwee naar Zweden. Ook Cornelis moest altijd kiezen. Zijn ouders keerden na enkele jaren terug naar Nederland; IJmuiden was voor hem een veilige haven, bij zijn vader en moeder thuis. In Zweden was hij ondanks zijn successen toch een beetje een vreemde eend in de bijt.”

Succesvolle emigrant

Is Vreeswijk desondanks een succesvolle emigrant? Vahl:“Je zou zeggen van wel. Hij is een schoolvoorbeeld van iemand die zich de taal en de gewoonten van een land eigen maakte en zich aanpaste aan de nieuwe leef- en woonomstandigheden. Per slot van rekening woonde hij er al sinds zijn dertiende, hij was verzweedst. Maar in zijn hart was hij minder geslaagd als emigrant. Hij wilde terug naar zijn onbezorgde leven in IJmuiden. Op muzikaal gebied kunnen er echter maar weinig aan hem tippen. In die zin is hij natuurlijk meer dan succesvol geweest. En ook al is het boek inmiddels al een tijdje af; het hoofdstuk Vreeswijk is nooit afgesloten. Ook nu, na het schrijven van zijn biografie ontdek ik nog steeds nieuwe facetten en verhalen rondom zijn persoon. Wat mij het meest raakte, is het verhaal van een ex-vriendin van Cornelis. Ik heb haar bezocht in Kopenhagen. Ze vertelde dat ze destijds zwanger was van Cornelis, maar dat ze het kind heeft laten weghalen. Daar heeft ze tot op de dag van vandaag spijt van. Heel treurig. En ook weer zo kenmerkend voor het turbulente leven van Vreeswijk.”

‘Vreeswijk leeft voort’

Sinds zijn dood in 1987 is Cornelis Vreeswijk in Zweden alleen maar populairder geworden. Er is een stichting die zijn nalatenschap en inkomende royalties beheert. Er zijn films gemaakt over zijn leven. Daarnaast is er ieder jaar in het Mosebacke theater in Stockholm een Vreeswijk-muziekfestival: bekende Zweedse artiesten spelen dan zijn muziek voor een uitverkocht huis. Bovendien verschijnt er nog bijna elk jaar onuitgegeven werk van hem op cd. In Stockholm is er zelfs een park naar hem vernoemd. Ook zoon Jack houdt het repertoire van zijn vader levend: in 2000 won hij het Cornelis Vreeswijk-stipendium; een jaarlijkse prijs in Zweden die wordt uitgereikt aan een zanger die iets voor het Zweedse lied heeft betekend. Ook in Nederland leeft Vreeswijk voort als herinnering en als bron van inspiratie. Zo werd op 27 mei 2000 het Cornelis Vreeswijk Genootschap opgericht, staat er in IJmuiden een borstbeeld van Vreeswijk, en is er een Cornelis Vreeswijk fietsroute (18 km) die langs allerlei plaatsen in IJmuiden voert die voor de zanger belangrijk waren. Ook zijn er verschillende documentaires over Vreeswijk gemaakt en hebben diverse artiesten (waaronder De Andersons) zijn repertoire op eigen wijze vertolkt en op cd gezet.”

About Rob Hoekstra

Ik ben een journalist/tekstschrijver die weinig (woorden) nodig heeft om een goede, vlot lopende tekst te maken. Of het nu gaat om een persbericht, een social media news release, een advertentie, een jaarverslag, een online nieuwsbrief, een blog, een magazine of een boek…

Geef een reactie

*